(64) โอมาโน

[881] ตตฺถ กตโม โอมาโน? อิเธกจฺโจ ชาติยา วา โคตฺเตน วา โกลปุตฺติเยน วา วณฺณโปกฺขรตาย วา ธเนน วา อชฺเฌเนน วา กมฺมายตเนน วา สิปฺปายตเนน วา วิชฺชาฏฺฐาเนน วา สุเตน วา ปฏิภาเนน วา อญฺญตรญฺญตเรน วตฺถุนา โอมานํ ชปฺเปติฯ โย เอวรูโป โอมาโน โอมญฺญนา โอมญฺญิตตฺตํ หีฬนา โอหีฬนา โอหีฬิตตฺตํ อตฺตุญฺญา อตฺตวญฺญา อตฺตปริภโว – อยํ วุจฺจติ ‘‘โอมาโน’’ฯ

(65) อธิมาโน

[882] ตตฺถ กตโม อธิมาโน? อปฺปตฺเต ปตฺตสญฺญิตา, อกเต กตสญฺญิตา, อนธิคเต อธิคตสญฺญิตา, อสจฺฉิกเต สจฺฉิกตสญฺญิตา, โย เอวรูโป มาโน มญฺญนา มญฺญิตตฺตํ อุนฺนติ อุนฺนาโม ธโช สมฺปคฺคาโห เกตุกมฺยตา จิตฺตสฺส – อยํ วุจฺจติ ‘‘อธิมาโน’’ฯ

(66) อสฺมิมาโน

[883] ตตฺถ กตโม อสฺมิมาโน? รูปํ อสฺมีติ มาโน, อสฺมีติ ฉนฺโท , อสฺมีติ อนุสโย, เวทนา…เป.… สญฺญา…เป.… สงฺขารา…เป.… วิญฺญาณํ อสฺมีติ มาโน, อสฺมีติ ฉนฺโท, อสฺมีติ อนุสโย, โย เอวรูโป มาโน มญฺญนา มญฺญิตตฺตํ อุนฺนติ อุนฺนาโม ธโช สมฺปคฺคาโห เกตุกมฺยตา จิตฺตสฺส – อยํ วุจฺจติ ‘‘อสฺมิมาโน’’ฯ

(67) มิจฺฉามาโน

[884] ตตฺถ กตโม มิจฺฉามาโน? อิเธกจฺโจ ปาปเกน วา กมฺมายตเนน ปาปเกน วา สิปฺปายตเนน ปาปเกน วา วิชฺชาฏฺฐาเนน ปาปเกน วา สุเตน ปาปเกน วา ปฏิภาเนน ปาปเกน วา สีเลน ปาปเกน วา วเตน ปาปเกน วา สีลพฺพเตน ปาปิกาย วา ทิฏฺฐิยา อญฺญตรญฺญตเรน วตฺถุนา มานํ ชปฺเปติ, โย เอวรูโป มาโน มญฺญนา มญฺญิตตฺตํ อุนฺนติ อุนฺนาโม ธโช สมฺปคฺคาโห เกตุกมฺยตา จิตฺตสฺส – อยํ วุจฺจติ ‘‘มิจฺฉามาโน’’ฯ

(68) ญาติวิตกฺโก

[885] ตตฺถ กตโม ญาติวิตกฺโก? ญาตเก อารพฺภ เคหสิโต ตกฺโก วิตกฺโก มิจฺฉาสงฺกปฺโป – อยํ วุจฺจติ ‘‘ญาติวิตกฺโก’’ฯ

(69) ชนปทวิตกฺโก

[886] ตตฺถ กตโม ชนปทวิตกฺโก? ชนปทํ อารพฺภ เคหสิโต ตกฺโก วิตกฺโก มิจฺฉาสงฺกปฺโป – อยํ วุจฺจติ ‘‘ชนปทวิตกฺโก’’ฯ

(70) อมรวิตกฺโก

[887] ตตฺถ กตโม อมรวิตกฺโก? ทุกฺกรการิตาปฏิสํยุตฺโต วา ทิฏฺฐิคตปฏิสํยุตฺโต วา เคหสิโต ตกฺโก วิตกฺโก มิจฺฉาสงฺกปฺโป – อยํ วุจฺจติ ‘‘อมรวิตกฺโก’’ฯ

(71) ปรานุทฺทยตาปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก

[888] ตตฺถ กตโม ปรานุทฺทยตาปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก? อิเธกจฺโจ คิหีหิ สํสฏฺโฐ วิหรติ สหนนฺที สหโสกี, สุขิเตสุ สุขิโต, ทุกฺขิเตสุ ทุกฺขิโต, อุปฺปนฺเนสุ กิจฺจกรณีเยสุ อตฺตนา วา โยคํ อาปชฺชติฯ โย ตตฺถ เคหสิโต ตกฺโก วิตกฺโก มิจฺฉาสงฺกปฺโป – อยํ วุจฺจติ ‘‘ปรานุทฺทยตาปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก’’ฯ

(72) ลาภาทิปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก

[889] ตตฺถ กตโม ลาภสกฺการสิโลกปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก? ลาภสกฺการสิโลกํ อารพฺภ เคหสิโต ตกฺโก วิตกฺโก มิจฺฉาสงฺกปฺโป – อยํ วุจฺจติ ‘‘ลาภสกฺการสิโลกปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก’’ฯ

(73) อนวญฺญตฺติปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก

[890] ตตฺถ กตโม อนวญฺญตฺติปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก? อิเธกจฺโจ ชาติยา วา โคตฺเตน วา โกลปุตฺติเยน วา วณฺณโปกฺขรตาย วา ธเนน วา อชฺเฌเนน วา กมฺมายตเนน วา สิปฺปายตเนน วา วิชฺชาฏฺฐาเนน วา สุเตน วา ปฏิภาเนน วา อญฺญตรญฺญตเรน วตฺถุนา มา มํ ปเร อวชานิํสูติฯ โย ตตฺถ เคหสิโต ตกฺโก วิตกฺโก มิจฺฉาสงฺกปฺโป – อยํ วุจฺจติ ‘‘อนวญฺญตฺติปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก’’ฯ

เอกกํฯ

2. ทุกนิทฺเทโส

(1) โกโธ จ อุปนาโห จ

[891] (ก) ตตฺถ กตโม โกโธ? โย โกโธ กุชฺฌนา กุชฺฌิตตฺตํ โทโส ทุสฺสนา ทุสฺสิตตฺตํ พฺยาปตฺติ พฺยาปชฺชนา พฺยาปชฺชิตตฺตํ วิโรโธ ปฏิวิโรโธ จณฺฑิกฺกํ อสุโรโป อนตฺตมนตา จิตฺตสฺส – อยํ วุจฺจติ ‘‘โกโธ’’ฯ

(ข) ตตฺถ กตโม อุปนาโห? ปุพฺพกาลํ โกโธ, อปรกาลํ อุปนาโหฯ โย เอวรูโป อุปนาโห อุปนยฺหนา อุปนยฺหิตตฺตํ อฏฺฐปนา ฐปนา สณฺฐปนา อนุสํสนฺทนา อนุปฺปพนฺธนา ทฬฺหีกมฺมํ โกธสฺส – อยํ วุจฺจติ ‘‘อุปนาโห’’ฯ

(2) มกฺโข จ ปฬาโส จ

[892] (ก) ตตฺถ กตโม มกฺโข? โย มกฺโข มกฺขายนา มกฺขายิตตฺตํ [มกฺขิยนา มกฺขิยิตตฺตํ (สี. ก.)] นิฏฺฐุริยํ นิฏฺฐุริยกมฺมํ – อยํ วุจฺจติ ‘‘มกฺโข’’ฯ